Z czego bierze się nasz strach przed potworami? Czy jest on naturalny czy może uwarunkowany kulturowo? 

Chcąc odpowiedzieć na te pytania, ujęłam w punktach odpowiedzi na pytanie:,,czemu boimy się potworów"?:

1. Jest to działanie zgodne z instynktem . Potwory są zazwyczaj drapieżnikami, zaburzającymi łańcuch pokarmowy, w którym człowiek stoi na szczycie. Kiedy z piedestału strąca nas potwór, dezorientujemy się, zaczynami panikować.

2.Tak nas nauczono. Obraz śmierci i jej personifikacje są ukształtowane w dużej części kulturowo. Z początku antagonistyczna postać potwora zestawiana była z dobrym bohaterem- co wskazywało ludziom jak należy, a jak nie powinno się postępować. Ta sama funkcja została przemycona do książek i kina, chodź niejednokrotnie zostaje zastąpiona funkcją stricte rozrywkową. Potwory wzbudzają silne emocje- kino, książki, sztuka- pozwalają nam na odczuwanie kontrolowanego strachu.

3.Potwór wzbudza w nas lęki związane z naszymi fobiami- sylwetka przypominająca pająka zostanie gorzej odebrana przez osobę z arachnofobią. Noc, czy miejsca odcięte od światła dziennego, wzbudzą niepokój nyktofobików;krew- hemofobików. 

Oczywiście, powodów dla których boimy sie potworów jest tylu ilu ludzi, powyższe są najbardziej uniwersalnymi.

Niemiecki ekspresjonizm dał fundamenty współczesnemu horrorowi. Inspiracje nim widać w pracach Alberta Hitchcocka, Wernera Herzoga czy Tima Burtona.
Chcesz dowiedzieć się więcej? Polecam obejrzeć:

• krótka notka obrazująca podobieństwa między współczesnym a ekspresjonistycznym horrorem
• świetny filmik pokazujący jak duży wpływ na Tima Burtona miał ekspresjonizm

Bibliografia:

• Ekran Demoniczny -Lotte H. Eisner - zbiór niedługich esejów koncentrujących się na różnych aspektach kina ekspresjonistycznego

film: ,,Muzeum figur woskowych''
rok:1924

reżyser: Paul Leni Leo Birinsky

Muzeum figur woskowych zatrudnia młodego poetę aby napisał noty dotyczące figur Iwana groźnego, Haruna al- Rashida i Kuby rozpruwacza.  Film stanowi składankę z napisanych przez bohatera opowiadań.

Poeta widzi się jako piekarza Assama żyjacego wraz z żoną naprzeciwko pałacu al-Rashida. Dym z piekarni wlatuje do pałacu, gdzie al-Rahid przegrywa partię szachów. Obwinia o to piekarza, którego każe ściąć. Posyła po piekarza, jednak wysłany służący zakochuje sie  w zonie piekarza. Sprowadza do pałacu żonę. Dzięki jej urokom, w sostatecznosci Assam staje się nadwornym piekarzem.

Akcja przenosi się do rosji, gdzie car Iwan, jak to opisuje poeta ,zamienia miasta w cmentarzyska'. Każe truć ludzi, obserwując konania. Dla każdego z nich nakazuje sporządzić imienną klepsydrę. Od gości słyszy, ze cara otruto. Biegnie do komnaty, w której znajdowały się klepsydry i znajduje klepsydrę podpisaną swoim imieniem. Obraca ją do góry dnem, jednak pisasek nadal sie przesypuje. Ogarnięty szaleństwem robi tak w kółko, wg. poety ,,już do końca swoich dni''.

Kiedy poeta przystępuje do pisana ostatniej z historii- histori Kuby rozpruwacza, odkrywa, że jedna z figur ożyja. Jest to figura Jacka Sprężynowa- diabła z angielskiego folkloru. Pojawia się, wyjatkowo, pod ludzką postacią. Zaczyna  gonic poetę po powykręcanych i mrocznych korytarzach muzeum. W końcu poeta dostrzega błysk ostrza- tuż przed ciosem. 

Poeta budzi się i przekonuje, ze całe doświadczenie było jedynie snem.

potwór: Iwan Groźny, Harun al-Rahid, Kuba Rozpruwacz, Jack Sprężynowiec

    

cechy charakterystyczne: możemy mówić o trzech potworach- tyranach pałających się ludzką krwią- Harunie al- Rahidzie i Iwanie Groźnym, Kubie rozpruwaczu. Twórcy filmu wykorzystali historyczne postacie, które udowodniły, ze pod ludzką maską może się kryć najgorszy z potworów. Na końcu filmu pojawia się także Jack Sprężynowiec- wbrew powszechnemu, folklorystycznemu wyobrażeniu, jest tu przedstawiony pod postacią ludzkiego mordercy.

film: ,,Gabinet doktora Caligari''
rok: 1920

reżyser: Robert Wiene

Film rozpoczyna się sceną rozmowy dwóch mężczyzn. Pierwszy z nich- Francis, opowiada historię w której brał udział. 

Do jednego miasteczka, w którym mieszkał przybywa tajemniczy dr Caligari ze swoim przedstawieniem. Chcąc je zarejestrowac zostaje potraktowany przez urzędnika z pogardą. Wkrótce urzędnik umiera. Jak się później okazuje, jest pierwszą ofiarą somnabulika Cesare. To wiecznie śpiący człowiek, który działa pod osłoną nocy, wykonując rozkazy dr Caligari. Za dnia jest główną atrakcją przedstawienia. 

Pewnej nocy porwana zostaje narzeczona Francisa. Zostaje ona uratowana w wyniku pościgu. Sprawcy- Casare, udaje się uciec. 

Zaczynają się poszukiwania dr Caligari. Okazuje się, że podszywał się przez cały czas pod właściciela pobliskiego zakładu psychiatrycznego, prowadząc badania nad lunatyzmem. Dr caligari zostaje schwytany i oskarżony o zmuszanie Cesare do zbrodni.

Tutaj kończy się opowieść Francisa. Okazuje się, ze miejsce w którym się znajdują to szpital psychiatryczny.  Jane – narzeczona, oraz Cesare – lunatyk, tak samo jak Francis, są pacjentami placówki. Na widok lekarza, w którym rozpoznaje doktora Caligari, Francis staje się agresywny. Po obezwładnieniu go przez sanitariuszy i krótkim badaniu doktor stawia diagnozę i podejmuje decyzję co do dalszego leczenia.

potwór: Cesare
cechy charakterystyczne: Cesare ma podkrążone oczy, sine usta- wyglądem przypomina trupa. Nie wykazuje cech  człowieka, podąża jedynie za rozkazami. Nie współczuje i nie waha się, krzywdząc i zabijając ludzi.

film: ,,Faust"
rok:1926

reżyser: F. W. Murnau

     Ekranizacja klasyka Goethego.  Mefistofeles zakłada sie z archaniołem o duszę prawego człowieka. Aby ją zdobyć ssyła na wioskę w której żyje Faust, podstarzały alchemik, zarazę. Faust po wielu próbach odegnania niesszczęścia z wioski, sfrustrowany, rzuca w ogień swoje magiczne księgi, a wraz z nimi także Biblię. Ostaje się jedna księga, która otwiera się na stronie z zaklęciem gwarantującym wielką siłę i młodość. Wymaga ono zawarcia paktu z diabłem, na co decudje sie starzec.  Z początku bohater używa swojej siły, żeby przywrócić wiosce spokój, ale mieszkancy przepędzają go, po tym jak orientują się, że boi się on znaku krzyża. 

     Przybywa Mefistofeles i daje faustowi moce . Wkrótce zakochuje sie on w Gretchen. Pewnego razu matka dziewczyny widzi Fausta rozmawiającego z mefistolesem. Jej serce nie wytrzymuje szkoku. Wkrótce zjawia sie także brat Gretchen i staje do pojedynku z Faustem, wyniku którego umiera.  

     Wszystkie nieszczęścia, których sprawcą wydawać mógłby się nieświadomy niczego Faust, są tak naprawdę spowodowane przez Mefistofelesa. 

     Znudzony mocami, schodzi on z Mefistolesem do podziemi.

     W tym czasie Gretchen rodzi dziecko, które w wyniku diabelskiej halucynacji zabija. Zostaje ona skazana na spalenie na stosie.    Wtedy przybywa Faust i zrywając pakt z diabłem, pod postacią starca, rzuca się za ukochaną w płomienie. Ta, dzięki miłości, widzi go pod postacią młodzieńca. W ten sposób diabeł przegrywa zakład- miłość zwyciężyła zło

potwór: Mefistofeles

cechy charakterystyczne: przedstawienie diabła jako istoty o ludzkich kształtach o wyostrzonych rysach, szpiczastych uszach. Cierpienie innych sprawia mu przyjemność. 

film: ,,Golem"
rok: 1920

reżyser:  Paul Wegener, Carl Boese

     Akcja dzieje się w żydowskim getcie, w 16-sto wiecznej Pradze. Cesarz postanawia zamknąc getto. Aby temu zapobiec, rabin Loew tworzy Golema- stwora z gliny, który ma służyć żydowskiej społeczności. Prezentuje go władcy. Ma to  miejsce podczas jarmarku. Rozbawiony lud i hałas powodują zawalenie budynku. Dzięki interwencji Golema, który podtrzymuje sufit, cesarz uchodzi  życiem. W akcie wdzięczności  godzi się on na pozostanie żydów w mieście. 

     Wkrótce po tym Loew wyczytuje z gwiazd nadchodzące opętanie Golema przez złe duchy. Monstrum przestaje słuchać się nakazów, staje sie mordecą ukochanego córki rabina. Zaczyna niszczyć ulice getta, powodując panikę wśród ludzi. W chwili nieuwagi ze strony stwora, ciekawska dziewczynka wyjmuje z ciała Golema amulet który dawał mu życie. W ten sposób Golem umiera.

potwór: Golem

cechy charakterystyczne:  kilkumetrowy stwór stworzony z gliny i ożywiony przy pomocy magii. Zwraca się przeciwko ludziom, morduje i niszczy wszystko dookoła

film: ,,Student z Pragi"

rok :1913

reżyser: Stellan Rye, Paul Wegener

Historia studenta Baldwina, który chcąc zarobić podpisuje z tajemniczym, nowo przybyłym do miasta starcem umowę, w której deklaruje że za dużą sumę pieniędzy, zrzeka się jednej, dowolnie wybranej poprzez przybysza rzeczy. Ten, używając magii, zabiera ze sobą odbicie lustrzane studenta. Od tej pory odbicie zamienia się w prześladowce, którego widok wprowadza studenta w obłęd.  Żyje ono własnym życiem, co gorsza, okazuje się być uosobieniem mrocznej strony natury Baldwina. Doprowadza mężczyznę do rozpaczy. Próbując zakończyć własne cierpienia, zabija ożywione odbicie, nieświadomie, tym samym zabijając samego siebie.

potwór: ciemna strona duszy Baldwina pod postacią ożywionego lustrzanego odbicie

cechy charakterystyczne: odbicie nie różni się prawie niczym od właściciela, na jego twarzy widnieje jednak złowrogi grymas. Nie odzywa się, ale jest tworem powstałym przy pomocy ciemnych mocy. To także nieznana, zła strona ludzkiej natury.